12 eylül darbesi'ne giden süreç ne demek?
'de 'ne giden süreç (1978-12 Eylül
1980); Türkiye'de siyasi, ekonomik, sosyal krizlerin yaşandığı ve
4.250'den fazla kişinin öldüğü katliamlar dönemidir.
Kronolojik sıralama
1978
Mart
- 16 Mart 1978 günü İstanbul Üniversitesinde sol görüşlü
öğrencilere yönelik bombalı saldırı düzenlendi. Patlamadan sonra
üzerlerine ateş açıldı. 7 öğrenci öldü. 31'i ağır, 100'den fazla
öğrenci yaralandı. Bu olay olarak bilinir.
- 16 Mart 1978 günü Kadıköy Ticaret Lisesi'ne sağ görüşlü
kişilerce yapılan saldırıda sol görüşlü Mehmet Nuri Ayyıldız öldü. 2
öğrenci yaralandı. Cinayetten sonra
İstanbul İl Başkanı
Recep Haşatlı'nın oğlu Mustafa Haşatlı ile birlikte 3 şüpheli
yakalandı.
- 17 Mart 1978 günü Adana'da Enstitü Meslek Lisesinden çıkarken
sağ görüşlü kişilerin saldırısı sonucu bir genç öldü.
- 17 Mart 1978 günü
militanları tarafından gerçekleştirilen 'nda MİSK üyesi 5 işçi
işkenceyle öldürüldü.
- 19 Mart 1978 günü İstanbul'da öğrenci yurdunda nöbetçi polis
Şakir Gülgüner tabancasıyla yakaladığı ülkücü Gülman Yakar'a
müdahale ettiği sırada diğer ülkücüler tarafından kurşunlanarak
öldürüldü. Kaçak ülkücüler 26 Mart'ta yakalandı.
- 23 Mart 1978 günü Ali Osman Beydilli (21) ve Güven Bilgili (24),
Adana’da akşam Mühendislik Yüksek Okulundan çıkıp evlerine giderken
2 ülkücü militanın silahlı saldırısında öldürüldü.
- 24 Mart 1978 günü sağcı örgütlerin üzerine giden Ankara
Cumhuriyet Savcısı , ülkücü militan
İbrahim Çiftçi tarafından öldürüldü.
Nisan
- 5 Nisan 1978 günü
Zonguldak Milletvekili Avni Gürsoy'un evine Ülkücü İşçiler Derneği
genel sekreteri Mustafa Sami Barsan tarafından patlayıcı madde
atıldı. Daha sonraki yargılamalarda suç ortağı İbrahim Akgün ile
birlikte başka suçlarla birlikte toplam 22 yıl hapse mahkûm
oldu.
- 7 Nisan 1978 günü İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi
hocalarından sol görüşlü Doç. Dr. 'ye silahlı saldırı düzenlendi,
Tanilli felç oldu.
- 13 Nisan 1978 günü
Öğretim Üyesi sol
görüşlü Prof. Dr. Mehmet Kıcıman'ın evine Ülkücü İşçiler Derneği
genel sekreteri Mustafa Sami Barsan ve suç ortağı tarafından
patlayıcı madde atıldı. Daha sonraki yargılamalarda suç ortağı
İbrahim Akgün ile birlikte başka suçlarla birlikte toplam 22 yıl
hapse mahkûm oldu.
- 17 Nisan 1978 günü Malatya Belediye Başkanı , kendisine posta yoluyla
gönderilen bombalı bir paketin elinde patlaması sonucu gelini ve 2
torunuyla birlikte öldü.
- 17-20 Nisan 1978 günleri arasında Malatya'da solculara ve
Alevilere yönelik 'nda 8 kişi öldü, 100 kişi
yaralandı 473 iş yeri tahrip edildi.
- 20 Nisan 1978 günü Erzurum Atatürk Üniversitesi'nde derslere
girmek isteyen solculara yönelik saldırılara müdahale eden
polislerle ülkücüler arası çatışma çıktı. 15 polis, 5 öğrenci
yaralandı. Olaylardan dolayı 500 ülkücü gözaltına alındı.
- 21 Nisan 1978 günü Ankara'da 1 Fen Fakültesi öğrencisi
kurşunlanarak öldürüldü.
- 21 Nisan 1978 günü İstanbul Devlet Mühendislik ve Mimarlık
Akademisi'ne ülkücülerin saldırısı sonucu 2'si ağır, 4 öğrenci
yaralandı. Okulda eğitime 5 Mayıs'a kadar ara verildi.
Mayıs
- 9 Mayıs 1978 günü Yıldız Devlet Mühendislik ve Mimarlık
Akademisi öğrencilerine üç otomobilden sağ görüşlü kişiler
tarafından ateş açıldı. Müjdat Çelikyay, Hasan Okut, Renan Eriş
isimli 3 öğrenci öldü, 14 öğrenci yaralandı.
- 11 Mayıs 1978 günü Adana'nın Kadirli ilçesinde ülkücüler, bir
CHP'liyi silahla öldürdü.
- 11 Mayıs 1978 günü Ankara'da evinde patlayıcı madde yapımında
kullanılan TNT bulunan Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisi
öğrencisi sağ görüşlü Hüseyin Çalışkan, sorgulama için getirildiği
Emniyet binasından iddialara göre kendini atarak intihar etti.
- 13 Mayıs 1978 günü Elazığ'da bir kahvehane yaylım ateşine
tutuldu. 1 kişi öldü, 8 kişi yaralandı.
- 13 Mayıs 1978 günü Denizli'de CHP gençlik kolları üyesi Yusuf
Çilek evine giderken kimliği belirsiz kişilerce öldürüldü.
- 16 Mayıs 1978 günü Muş'ta ülkücü öğretmen İlhan Polat ve sağ
görüşlü Celal Belgen isimli lise öğrencisi otele bomba koyarken
yakalandı. Lise öğrencisinin daha önceki bombalı eylemlerinden
dolayı 8 ay hüküm giydiği öğrenildi.
Temmuz
- 2 Temmuz 1978 günü Genel Başkanı ve
,
" ayakta durdukça
körükler, ona cesaret verir.
; hile, entrika ve desise ile ele
geçirdiği bugünkü ayıplı hükûmetin memleket meseleleri altında
ezilmesinden feryat ediyor." dedi.
- 6 Temmuz 1978 günü Süleyman Demirel, "Her geçen gün bir önceki
günü aratıyor. Her şey, beceriksiz ve devlet idaresini bilmeyen bir
hükûmet tarafından çok kötü bir hâle getirilmiştir." dedi.
- 11 Temmuz 1978 günü Hacettepe Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü
öğretim üyelerinden ve Tüm Öğretim Üyeleri Derneği Başkanı olan sol
görüşlü Doç. Dr. ,
ülkücü militanlar tarafından evinin önünde öldürüldü.
Ağustos
- 9 Ağustos 1978 günü İstanbul Kocamustafapaşa’da Artvin Kültür
Derneği, 3 ülkücü militan tarafından kurşunlandı. Olay sırasında
dernek binasında bulunan ve kurşun isabet eden Ferruh Ataol, 17 Ekim
1978’de Ankara Numune Hastahanesinde öldü.
- 10 Ağustos 1978 günü ,
'da sol görüşlü kişilerin gittiği 3
kahvehane ve
Haydar Şahin adlı militanlar
tarafından tarandı, 5 kişi öldü, 12 kişi yaralandı. Mustafa
Pehlivanoğlu, 'nden
sonra idam edildi.
Eylül
- 4-5 Eylül 1978 günlerinde Sivas Olayları patlak verdi. 1.000'den
fazla iş yeri ve bina tahrip edildi. 12 kişi öldü, 100'e yakın kişi
yaralandı.
- 25 Eylül 1978 günü TÖB-DER üyesi ve İstanbul Vefa Lisesi Müdür
Başyardımcısı Mustafa Kurt,
militanlar tarafından öldürüldü.
Ekim
- 8 Ekim 1978 günü
,
'da
üyesi sol görüşlü 7 öğrenci
.
- 13 Ekim 1978 günü Genel Başkanı ve
Başbakan , "Kanlı
olayların sonuna geldik." dedi.
- 14-15 Ekim 1978: Ankara'da
militanlar ve Kemal Özdemir,
kaçırdıkları sol görüşlü 2 kişiyi el ve ayaklarından bağlayıp,
öldürüp, çuvala koyup bir şarampole attı. Fikri Arkan, 'nden sonra idam edildi.
- 15 Ekim 1978 günü Genel Başkanı , "Anarşi, Adalet Partisi
zamanında başladı." dedi.
- 20 Ekim 1978 günü İstanbul Teknik Üniversitesi Elektrik
Fakültesi Dekanı sol görüşlü Prof. Dr. , sağ görüşlü
militanların silahlı saldırısında öldürüldü.
Kasım
- 10 Kasım 1978 günü
Orgeneral , mensuplarına
yayımladığı 'ü anma mesajında, "...
koyduğun ve emanet ettiğin ilkelerin en sadık ve güçlü bekçisi, göz
bebeğin Türk Silahlı Kuvvetleri, bu tür davranışları hassasiyetle
izlemekte ve gerektiğinde bu gibileri süratle yok etmenin kesin
kararlılığı içinde bulunmaktadır." dedi.
- 28 Kasım 1978 günü öğretim
üyelerinden ve
milletvekili adayı olan sol
görüşlü Doç. Dr. , uğradığı
silahlı saldırı sonucu ağır yaralandı. 8 Aralık 1978'de
hastanede öldü.
Aralık
- 19-26 Aralık 1978 tarihleri arasında gerçekleşen 'nda 120 kişi öldü, 1.000'den
fazla kişi yaralandı, 500'e yakın ev ve iş yeri tahrip edildi.
'a gidip olaylara müdahale
eden Orgeneral
, döndükten sonra
Orgeneral 'e, "5 6 aylık
bebeğin bacaklarından tutulup ikiye bölünmüş cesedini dahi
gördüğünü" söyledi. , "Kahramanmaraş Olayları'nın
sorumlusu ve bakanlarıdır.
Hükûmetin yakasını bırakmayacağız." dedi.
- 26 Aralık 1978 günü ,
, Kahramanmaraş,
, ,
, ,
, ,
, ,
ve 'da
ilan edildi.
- Aralık ayının sonunda Cumhurbaşkanı , "Tüm güçler anarşinin
önlenmesi için birleşmeli." dedi.
1979
Ocak
- 1979 Ocak Devrimci Demokratik Kültür Dernekleri, yapılan
kongrede, "Doğu yöresinde halkından
olmayan kamu görevlilerinin bölgeden uzaklaştırılması" kararını
aldı.
- 16 Ocak 1979 günü ,
'de bir ilkokul öğretmeni dövüldü.
- 22 Ocak 1979 günü Mardin Bayındırlık Müdürlüğünde görevli bir
mimar mühendis, bir KAWA militanı tarafından tabancayla yaylım
ateşine tutularak ağır yaralandı.
- 24 Ocak 1979 günü Mardin'in ilçesi
Savcı Yardımcısı'nın evi uzun menzilli silahlarla tarandı.
Şubat
- 1 Şubat 1979 günü gazeteci , tarafından
.
- 10 Şubat 1979 günü ve
milletvekilleri
'de yumruk yumruğa
kavga etti.
- 11 Şubat 1979 günü , "Dünyanın hiçbir ülkesinde
zimmetinde 1200 ölü, %70 ,
itibarsızlık, zulüm, işkence, adaletsiz ve merhametsiz partizanlık
bulunan böyle bir hükûmet bir gün dahi ayakta duramaz. Hırsı boyunu
aşmış bir kadro, idareyi gasbetti." dedi.
- 19 Şubat 1979 günü 'da eski
ilçe başkanı, Ankara'da
bir polis, 'de ve
'ta görüşlü 2
kişi öldürüldü.
- 19 Şubat 1979 günü 'da
'ın buhar santrali havaya uçuruldu.
- 19 Şubat 1979 günü İstanbul'da çeşitli yerlere 30 bombalı
pankart asıldı.
- 19 Şubat 1979 günü 'de MHP,
ve Tabipler Odası
binaları bombalandı. 'ta Vali Konağı dâhil 4
yere bomba atıldı.
Mart
- 2 Mart 1979 günü personelinin
maaşını getiren ambulans ve polis otomobili pusuya düşürülerek 15
milyon para çalındı.
- 3 Mart 1979 günü , "Hükûmet, günahlarının
içinde boğulup gidecek. 14 ay içinde meydana gelen kan denizinin
başsorumlusu hükûmettir." dedi.
Nisan
- 10 Nisan 1979 günü Kahramanmaraş'ta mazot yokluğundan
traktörlerini çalıştıramayan 1800 çiftçi, Valiliği işgal etti.
- 14 Nisan 1979 günü 'da 2 polis ve
'ın eski müdürü öldürüldü.
Öldürülen müdürün baş ucunda, "Beklenen gün geldi. Bir halk düşmanı
daha yok oldu. Ya özgürlük ya ölüm, ihtilal yolu
yolu." yazılı bir kâğıt
bulundu.
- 23 Nisan 1979 günü yapılan Sıkıyönetim Koordinasyon
Toplantısında , "'de
okullarda
söylenmemektedir. Atatürk'ün resmi sınıflardan alınıp çamura
atılmış. Öğretmen mâni olmaya kalkmış, öldürmüşler." dedi.
Mayıs
- 1 Mayıs 1979 günü 5 şehirde toplam 8 kişi öldürüldü.
- 16 Mayıs 1979 günü Ankara
'de genellikle
gittiği bir kahvehane; , Nurullah Akdoğan ve Erol
Türkmen adlı sağ görüşlü militanlar tarafından basıldı, 7 kişi
. Ali Bülent Orkan, 12
Eylül'den sonra 13 Ağustos 1982'de idam edildi.
- 19 Mayıs 1979 günü ,
"Bölücü davranış ve tahriklerin sahipleri, Türk Silahlı
Kuvvetlerinin kendilerine asla müsamaha göstermeyeceğini ve her şeye
rağmen aralarından cesaret edebilenler çıktığı takdirde gereken
dersi, tarihte mevcut birçok örneklerdeki gibi, alacaklarını
bilmelidirler." dedi.
- 22 Mayıs 1979 günü sağ görüşlü militan , sol görüşlü bakkal Battal
Türkaslan'ı 6-7 el ateş ederek öldürdü. 12 Eylül'den sonra 30 Ocak
1983'te idam edildi.
Haziran
- 27 Haziran 1979 günü Türkiye'nin ilk eczacılık kooperatifi olan
Eczacılar Üretim ve Tüketim Kooperatifinin kurucularından , ülkücü militanlar tarafından
öldürüldü.
- 30 Haziran 1979 günü Ankara'daki Genel Merkezi ve
hemen yakınındaki polis karakolu otomatik silahlarla tarandı. MHP
Genel Başkanı ,
"Türkiye'de akan her kanın, saldırıya uğrayan her yerin manevi
faili 'tir." dedi.
Temmuz
- 3 Temmuz 1979 günü , "Memleketin ana meselelerinde
bir araya gelinmesi rejimimizin geleceği açısından zaruridir."
dedi.
- 15 Temmuz 1979 günü başbakanı olan 'in evine patlayıcı madde atıldı. Can
kaybı olmadı.
- 24 Temmuz 1979 günü yaklaşık 100 militan, 7 iş yerini bastı ve
bombaladı. ,
"Eylemciler direktifi 'ten alıyor."
dedi.
- 27 Temmuz 1979 günü
militanları ,
İstanbul'da yol kesti. Camiye bombalı pankart asıldı, bir asker
vuruldu, bir polis arabası kurşunlandı.
- 30 Temmuz 1979 günü 'ın bir köyü
silahlı saldırganlarca basıldı, 4 kişi öldürüldü. Adalet Partisi
Urfa Milletvekili ve 7
kişi, denilen
örgüt tarafından yaralandı.
, ,
, ve
'de 6 kişi öldürüldü.
- 31 Temmuz 1979 günü 'de valilik ve
jandarma komutanlığı lojmanları ile polis ve jandarmaya ait bazı
merkezlerin bir bölümü silahlı ve bombalı saldırıya uğradı.
Ağustos
- 5 Ağustos 1979 günü Adana'da MHP il binası ve 30 iş yeri tahrip
edildi.
- 8 Ağustos 1979 günü bazı milletvekillerinin de bulunduğu
söylendi. söylenirken öğrenciler yere
oturdu. , "Hükûmet,
eğitimi 'e kaydırdı. Enternasyonal
Marşı'nı söylemek cesaretini gösterenlerin arkasında bu hükûmet
vardır." dedi.
- 20 Ağustos 1979 günü Jandarma
Karakol Komutanı Astsubay Üstçavuş Erdal Görücü, özel aracıyla
karakola giderken militanları
tarafından öldürüldü.
- 22 Ağustos 1979 günü İstanbul'da 2 er öldürüldü.
- 26 Ağustos 1979 günü Silahlı Kuvvetler Günü için mesaj
yayımlayan Genelkurmay Başkanı Orgeneral , "Kendi çıkarlarını ülke
bütünlüğünün üstünde görenler, geleceğimizin teminatı olan
gençlerimizi sapık ideolojilerinin vaatleriyle aldatarak onları Türk
istiklalinin sembolü İstiklal Marşı'mıza dahi saygısızlıkta
bulunabilecek kadar Türklüğünden uzaklaştırabilmektedirler. Ama
sizleri temin ederim ki o kendini ve milleti idrakten aciz vatan
hainleri, her zaman olduğu gibi karşılarında yine bizleri --
bulacaklar ve bunların hesabını millet önünde vereceklerdir. Onların
ilim ve irfan yuvası okullarımızdan temizlendiğini ve bu okulların
kalbi sevgisi, vatan ve
millet aşkı ile yanıp tutuşan, birbirleriyle uygarca fikir
münakaşası yapabilen, eli silahsız, kültürlü gençlerle dolu olduğunu
görmek bizim de en büyük arzumuzdur." ifadelerini kullandı.
Eylül
- 7 Eylül 1979 günü ,
'da
militanlar , Selçuk Duracık
ve 16 yaşındaki Ali Aksakal, fırın basıp sol görüşlü 4 fırıncıyı
öldürdü. Halil Esendağ ve Selçuk Duracık, 'nden sonra idam edildi.
- 9 Eylül 1979 günü Adana'da sol görüşlü Vedat Çataltepe, gece
bekçisi tarafından öldürüldü.
- 10 Eylül 1979 günü Türkiye İşçi Partisi eski Adana İl Başkanı ve
'nın müdahil
avukatlarından , avukatlık
bürosunda uğradığı silahlı saldırıda öldürüldü.
<!-- -->
- 11 Eylül 1979 günü sol görüşlü Dekan
Vekili Prof. Dr. , Adana'da
uğradığı silahlı saldırıda iddialara göre ülkücü militanlar
tarafından öldürüldü.
<!-- -->
- 11 Eylül 1979 günü Genelkurmay Başkanı Orgeneral 'in emriyle Genelkurmay İkinci Başkanı
Orgeneral
başkanlığında çalışma grubu kuruldu. Grup, Evren'e,
" gerekliliği" hakkında rapor
verecekti.
<!-- -->
- 19 Eylül 1979 günü Adana'da Yapı Meslek Lisesinde görev yapan 6
ülkücü öğretmen, 2 militan
tarafından evleri basılarak öldürüldü.
- 19 Eylül 1979 günü eski Malatya Ülkü Ocakları Başkanı Mürsel
Karataş, 'te öldürüldü.
- 23 Eylül 1979 günü Tarsus Cumhuriyet Savcısı Süreyya Eminsoy,
'ta öldürüldü. Olaydan sonra Türk İntikam
Tugayı mensubu 2 militan ile örgütü yönettiği iddia edilen MHP
Tarsus Gençlik Kolları Başkanı Mahmut Tart tutuklandı.
- 25 Eylül 1979 günü sol görüşlü Ali Tütüncüler, Gaziantep'te
ülkücü militanlar tarafından öldürüldü.
- 28 Eylül 1979 günü solcu kimliğiyle tanınan Adana Emniyet Müdürü
, ülkücü militanlar
tarafından silahlı saldırıyla öldürüldü.
Ekim
- 2 Ekim 1979 günü Kars Adalet Partisi senatör adayı Salim
Dursunoğlu öldürüldü.
- 3 Ekim 1979 günü Atatürk'ten emanet 'nın bir bölümü yakıldı.
- 11 Ekim 1979 günü Ankara'da sıkıyönetimi protesto eden bir
gösteride sol görüşlü Metin Kılıç öldürüldü.
- 11 Ekim 1979 günü Ankara Akdere'de sol görüşlü Mehmet Adil Olcay
öldürüldü.
- 14 Ekim 1979 günü ve
gerçekleştirildi. Adalet Partisinin zaferle ayrıldığı seçimler
sonucunda Bülent Ecevit'in
Meclis çoğunluğunu
kaybetti.
- 15 Ekim 1979 günü Bülent Ecevit Hükûmeti istifa kararı
aldı.
Kasım
- 12 Kasım 1979 günü Süleyman Demirel başbakanlığında kuruldu.
- 16 Kasım 1979 günü Kurucusu,
İstanbul Başkanı ve
üyesi sol görüşlü
, öğretmenlik yaptığı okulun
çıkışında militanlar tarafından
öldürüldü.
- 19 Kasım 1979 günü ülkücü gazeteci ve yazar , çapraz ateşe
alınarak öldürüldü.
- 20 Kasım 1979 günü
Dekan Yardımcısı sol görüşlü Prof. Dr. Ümit Yaşar Doğanay silahlı
dört militan tarafından makam aracında öldürüldü. Makam şoförü
yaralandı. İstanbul Üniversitesinde öğretime 26 Kasım'a kadar ara
verildi.
- 20 Kasım 1979 günü Bakırköy eski MHP İlçe Başkanı Mehmet Başak,
uğradığı silahlı saldırıda öldü. Saldırıyı gerçekleştiren
militanlara müdahale eden polis Şükrü Cengiz de vuruldu ve öldü.
Başak, uzun bir süredir yasa dışı sol örgüt tarafından tehdit
edilmekteydi. Ayrıca, MHP Bakırköy ilçe binasında bulunan patlayıcı
madde, mermi ve silahlarla alakalı olarak Sıkıyönetim Askerî
Mahkemesi tarafından yargılanmaktaydı.
- 20 Kasım 1979 günü Başbakan Süleyman Demirel, "Vatandaşın can
güvenliği sağlanacaktır." dedi.
- 21 Kasım 1979 günü yurt sathında 2'si polis 9 kişi öldürüldü.
- 25 Kasım 1979 günü
('nin katili), hapishaneden
kaçtı.
- 25 Kasım 1979 günü yurt sathında 9 kişi öldürüldü.
- 25 Kasım 1979 günü ,
'da tabancasının
kabzasıyla Adalet Partili bir senatörü başından yaraladı.
- 28 Kasım 1979 günü Adana'da aynı anda 4 kahve bombalandı.
- 29 Kasım 1979 günü 'de çıkan
olaylarda 10 kişi öldü. Şehirde gece sokağa çıkma yasağı kondu.
Aralık
- 2 Aralık 1979 günü yağa %100 zam yapıldı.
- 3 Aralık 1979 günü Fedai dergisi sahibi ve yazarı sağ görüşlü
,
'de öldürüldü.
- 6 Aralık 1979 günü bir polis öldürüldü. Daha önce iki kişiyi
öldüren ve saklandığı eve operasyon düzenleyen askerlere de ateş
açan , Piyade Er Mustafa
Çelimli'yi öldürdü. 12 Eylül'den sonra 20 Ağustos 1981'de idam
edildi.
- 7 Aralık 1979 günü İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Bölümü
profesörlerinden sol görüşlü öldürüldü. Tütengil'in
cenaze töreninde olaylar çıktı, 1 kişi öldü, 13 kişi yaralandı.
- 12 Aralık 1979 günü silahlı 4 soyguncu Güney Ekspresi'ni soydu.
- 14 Aralık 1979 günü 4
öldürüldü.
- 14 Aralık 1979 günü 'ta bir
kahveye konan bomba patladı, 5 kişi öldü, 22 kişi yaralandı.
- 14 Aralık 1979 günü Ankara'da karşıt görüşlü 2 polisin
kavgasında bir polis öldü.
- 14 Aralık 1979 günü 50 kişilik
grup,
binasını bastı, solcu memurlar dövüldü.
- 14 Aralık 1979 günü
militanlarını aramak isteyen 2 devriye eri öldürüldü.
- 24 Aralık 1979 günü 'li öğretmenler
derslere girmedi.
- 24 Aralık 1979 günü Ankara MHP merkez ilçe başkanı, bir
müdürü, bir öğrenci öldürüldü.
- 24 Aralık 1979 günü AP'li 2 milletvekilinin evlerine bomba
atıldı.
- 24 Aralık 1979 günü İstanbul'da çeşitli yerlere bombalı
pankartlar asıldı.
- 24 Aralık 1979 günü 'ta bütün iş yerleri
kapattırıldı.
- 24 Aralık 1979 günü 'de hiçbir
okulda ders yapılmadı.
- 24 Aralık 1979 günü 'da devlet
hastanesi işgal edildi, doktorlara ve diğer görevlilere iş
bıraktırıldı.
- 1979 Aralık'ının sonunda Alparslan Türkeş, Süleyman Demirel'den
can güvenliği istedi.
- 27 Aralık 1979 günü Kenan Evren ve kuvvet komutanlarının
hazırladığı saat
17.00'de Fahri Korutürk'e teslim edildi. Mektupta, "siyasal
partilerin ve anayasal kuruluşların birlik olup ülkenin sorunlarını
çözmeleri" isteniyordu.
- 1979 yılında toplam 1252 kişi öldü, 5400 kişi yaralandı.
1980
Ocak
- 2 Ocak 1980 günü komutanların uyarı mektubu, Fahri Korutürk
tarafından Süleyman Demirel ve Bülent Ecevit'e verildi. Dikkate
alınmadı.
- 2 Ocak 1980 günü Kenan Evren, kendisiyle görüşmeye gelen 'a, "Necmettin Erbakan'ın kaypak
politikasından rahatsız olduklarını, dinin politikaya alet
edilmemesi gerektiğini" söyledi.
- 3 Ocak 1980 günü sağ görüşlü militan Cevdet Karakaş,
'da bir öğretmeni yaraladı.
- 17 Ocak 1980 günü
'de, derneklerin
siyasi faaliyetlerini engelleyen yasa değişikliği teklifi CHP ve MSP
oylarıyla reddedildi.
- 22 Ocak 1980 günü 'nin genel müdür ataması
ve işçi kadrosunda yaptığı değişiklikler nedeniyle yükselen
gerilimde,
işletmelerinin tamamında arama yapmak isteyen polislerle işçiler
arasında çatışma çıktı. 10 polis ve 30 kişi yaralandı. 20 Şubat'a
kadar sürecek başladı.
- 24 Ocak 1980 Süleyman Demirel Hükûmeti, ""nı açıkladı. Dolar 35
liradan 70 liraya çıkarıldı. Birçok ürüne büyük zamlar yapıldı.
Bülent Ecevit, "Demirel'in rejimi değiştirmeye çalıştığını,
işçilerin bu kararlara karşı çıkıp haklarını almaları gerektiğini"
söyledi.
Şubat
- 2 Şubat 1980 günü Ankara'da silahlı bir gruba müdahale eden
askerlerden Piyade Er , sol
görüşlü militan tarafından
vurularak öldürüldü. Kalaslar arasında saklanan Eren, silahıyla
beraber yakalandı.
- 3 Şubat 1980: 'nın ve
öldürülen emniyet müdürü 'un müdahil avukatlarından Halil
Sıtkı Güllüoğlu öldürüldü.
- 7 Şubat 1980 günü , Erdal
Eren tarafından öldürülen Zekeriya Önge'nin ölümünden duyduğu
üzüntüyü yazdı: "... atılan kurşunla öldürülen inzibat eri Zekeriya
Önge'nin ana ve babası da gözyaşları içinde, bağırlarına taş
basıyor... Akıtılan kanı, bir başkasının kanı ile temizlemeye olanak
yoktur; hele akıtılan kan yoksul bir inzibat erinin kanıysa..."
- 8 Şubat 1980 günü İstanbul'da
'a ait yiyecek maddeleri satan
6 kamyon kaçırıldı, yiyecekler yağma edildi, kamyonlar tahrip
edildi.
- 8 Şubat 1980 günü Ankara'da 4 mağaza yağma edildi.
- 9 Şubat 1980 günü , İstanbul'da
polis karakolu, DEV-SOL militanları tarafından basıldı, bir polis
öldürüldü, 3 polis yaralandı.
- 11 Şubat 1980 günü sağ görüşlü militan , sol görüşlü avukat Erdal
Aslan'ı öldürdü. 12 Eylül'den sonra 4 Haziran 1981'de idam edildi.
- 11 Şubat 1980 günü ODTÜ öğrencileri ile jandarma çatıştı,
yaralananlar oldu.
öğrenciler tarafından trafiğe kapatıldı.
- 11 Şubat 1980 günü Uğur Mumcu, teröre tepki gösterdi: "Daha
önce de Ankara'da bir inzibat erimiz (Zekeriya Önge) şehit edildi...
Bütün bunlar, terörizmin yeni bir aşamada olduğunu kanıtlayıcı
örneklerdir. Bu saldırı ve cinayetler, devrimcilik, solculuk,
ilericilik gibi etiketler altında yapılıyorsa, bunları en ağır
biçimde kınamak ilerici basın olarak bizim görevimizdir. Yoksul
bekçilere, inzibat erlerine, devlet polisine, jandarmasına kurşun
sıkmak, alçakça işlenmiş cinayetlerdir hem de ayrıca bu tür
eylemler, devrimciliğe, solculuğa, sosyalistliğe ihanettir."
- 14 Şubat 1980 günü İstanbul'da dükkânlar önceki günlerde yapılan
tehditler nedeniyle kapalı kaldı. Fırıncılar evlerinden asker
zoruyla getirildi. Asker korumasıyla ekmek satıldı.
- 17 Şubat 1980 günü Sıkıyönetim Koordinasyon Başkanı, Sıkıyönetim
Koordinasyon Toplantısı'nda konuştu:
"'den örnekler verilerek,
'Vurmadan devrilmez ve bekleyerek devrim olmaz.' denilerek anarşi
körüklenmektedir. 'Rus askerine selam dur, Türk askerini arkadan
vur.' şeklinde slogan atılmaktadır."
- 17 Şubat 1980 günü Sıkıyönetim Koordinasyon Toplantısı'nda
İstanbul Sıkıyönetim Komutanı'ndan Süleyman Demirel'e eleştiri:
"Öncelikle siyasi partilerimizin sanki her taraf güllük
gülistanlıkmışçasına izahı mümkün olmayan bir serinkanlılık ve
vurdumduymazlık içinde parlamentoda politik anarşiyi tahrik etmeleri
ve bunu televizyon ekranına ve radyosuna sirayet ettirmeleri terörü
giderek güçlendirmektedir."
- 18 Şubat 1980 günü CHP'li ile görüşen , CHP ve AP'nin uzlaşmasını istedi:
"Bizim dileğimiz, bizi istemediğimiz yollara itmemenizdir. İki
büyük parti anlaşıp problemleri hâlle başlarsa büyük bir ferahlık
duyacağız. Onlardan bu fedakârlığı bekliyoruz ve bunu beklemek de
hakkımızdır."
- 20 Şubat 1980 günü sağ görüşlü militan , Malatya Doğanşehir Cumhuriyet
Halk Partisi Gençlik Kolları Başkanı Hasan Doğan'ı öldürdü. 12
Eylül'den sonra 30 Nisan 1982'de idam edildi.
Mart
- 5 Mart 1980 günü banka soyan 3 soyguncu, 2 eri öldürdü.
- 11 Mart 1980 günü yurt sathında 7'si kurşuna dizilerek olmak
üzere toplam 13 kişi öldürüldü.
- 16 Mart 1980 günü Cezaevi'nden tünel
kazılmak suretiyle 33 mahkûm kaçtı.
- 17 Mart 1980 günü Ankara Sıkıyönetim Komutanı, Sıkıyönetim
Koordinasyon Toplantısı'nda konuştu: "Türk Mimar Mühendisler Odası
Birliği bizce sabıkalı bir yerdir. Adam öldürmekten 24 yıl ağır
hapse mahkûm olan ,
burada iki tabanca ile birçok parlamentere ders verirken
yakalanmıştır."
- 18 Mart 1980 günü 'teki cenaze
töreninde çıkan çatışmada 5 kişi, ülkenin diğer yerlerinde 3 kişi
öldürüldü.
- 19 Mart 1980 günü Maden-İş Sendikası 39 iş yerinde daha grev
başlattı.
- 19 Mart 1980 günü Diyarbakır'da sinemada eşinin gözleri önünde
Ömer Koç adlı bir üsteğmen öldürüldü.
- 21 Mart 1980 günü yurt sathında 8 kişi öldürüldü.
- 22 Mart 1980 günü TBMM'de yapılması gereken yapılmadı.
- 25 Mart 1980 günü Adana ve Osmaniye cezaevlerinden 9'u sağ, 1'i
sol 10 mahkûm kaçtı.
- 28 Mart 1980 günü Mardin'in ilçesinde
çıkan çatışmada bir yüzbaşı, bir astsubay ve bir er öldü.
- 28 Mart 1980 günü İstanbul'da bir
görevlisi öldürüldü.
- 31 Mart 1980 günü Kenan Evren,
'na
yeni cumhurbaşkanının bir an önce seçilmesi gerektiğini söyledi.
- 31 Mart 1980 günü Van Cezaevi'nden 58 kişi daha kaçtı.
- 31 Mart 1980 günü İstanbul'da bombalı pankart indirmeye çalışan
2 polis paramparça oldu.
- 31 Mart 1980 günü 10 şehirde toplam 11 kişi öldürüldü.
Nisan
- 2 Nisan 1980 günü yurt sathında 11 kişi öldürüldü.
- 2 Nisan 1980 günü Bülent Ecevit, bir
televizyonuna, "Cumhurbaşkanı seçimi
gecikirse darbe dâhil başka ihtimaller ortaya çıkabilir. Demirel
bunalım üstüne bunalım yaratıyor." dedi.
- 6 Nisan 1980 günü Cumhurbaşkanı 'ün görev süresi sona erdi.
TBMM'de yine cumhurbaşkanı seçimi yapılmadı. 12 Eylül 1980'e kadar
aylarca cumhurbaşkanı seçilemedi.
- 8 Nisan 1980 günü ’ın
ilçesinin Cumhuriyet Savcısı öldürüldü. sonra yapılan
yargılamalarda Ülkücü Gençlik Derneği (ÜGD) üyesi 2 sanık; Seyfettin
Top ve Abdullah Adakan suçlu bulunarak idama mahkûm
edildi.
- 16 Nisan 1980 günü İstanbul'da Amerikalı bir astsubay ile bir
Türk arkadaşı, ve Kadir
Tandoğan (12 Eylül'den sonra 25 Haziran 1981'de idam edildiler.)
adlı sol görüşlü militanlar tarafından öldürüldü.
'te bir polis,
'de 2 öğrenci,
'da bir öğretmen,
ve 'da 2
işçi öldürüldü.
- 17 Nisan 1980 günü CHP Adana İl Başkanı Avukat Ahmet Albay, MHP
il binasından verilen talimatla ülkücü militan Selahattin
Büyüköztekin tarafından silahlı saldırıya uğradı. Otomobiline
binecekken kurşunlanan Albay, iki hafta sonra hastanede öldü.
- 21 Nisan 1980 günü İstanbul'da adliyeye götürülen 23 tutuklu
kaçtı.
- 22 Nisan 1980 günü yurt sathında 20 kişi öldürüldü.
- 24 Nisan 1980 günü Kenan Evren, not defterine, "Durum hiç de
iyi değil. Hiçbir şeyin hâlledildiği yok. Galiba sonunda bu işe
müdahale etmek zorunda kalacağız." yazdı.
- 25 Nisan 1980 günü sol görüşlü , İbrahim Ethem Coşkun ve Necati
Vardar adlı militanlar, İzmir'de müteahhit Nuri Yapıcı'yı
öldürdüler. Yurt sathında 15 kişi öldürüldü.
- 28 Nisan 1980 günü yurt sathında 21 kişi öldürüldü.
- 29 Nisan 1980 günü sol görüşlü Seyit Konuk, İbrahim Ethem Coşkun
ve Necati Vardar adlı militanlar, MHP İzmir il yöneticisi eczacı
Turan İbrahim'i öldürdüler. 12 Eylül'den sonra 13 Mart 1982'de idam
edildiler.
Mayıs
- 5 Mayıs 1980 günü Kenan Evren, 'e "cumhurbaşkanlığı
meselesinin bir an önce hâlledilmesi gerektiğini" söyledi. Demirel,
"Evet, iş o noktaya geldi. Mareşal
'nun cenaze töreni için
'a gideceğim. Orada Ecevit'le
buluşacağız. Orada kendisiyle bu konuyu konuşacağım." dedi.
- 5 Mayıs 1980 günü Süleyman Demirel'in yanından ayrılıp
Genelkurmaya gelen Kenan Evren, Haydar Saltık'a bütün müdahale
hazırlıklarının tamamlanmasını emretti. "Bu partilerin memleketi
felakete sürüklemesine daha fazla seyirci kalamayız." dedi.
- 15 Mayıs 1980 günü televizyondan canlı olarak yayımlanan mevlitinde Atatürk'e yuh çekildi
ve "Lanet olsun." diye bağırıldı.
- 18 Mayıs 1980 günü Kenan Evren ve kuvvet komutanları toplantı
yaptı. Müdahaleden başka çıkar yol kalmadığına karar verildi.
- 18 Mayıs 1980 günü Bülent Ecevit, "Demirel kadar yıkıcı bir
kişi daha olsa memleket çoktan batardı." dedi.
- 27 Mayıs 1980 günü MHP Genel Başkan Yardımcısı evinin önünde öldürüldü.
- 28 Mayıs 1980 günü
patlak verdi. Olaylar sonunda 57 kişi öldü. 100'den fazla kişi
yaralandı, iş yeri ve evleri
tahrip edilip yağmalandı ve yakıldı.
- 30 Mayıs 1980 günü yurt sathında 20 kişi öldürüldü.
Haziran
- 4 Haziran 1980 günü ,
hazırlanan "Bayrak Harekât Emri"ni Genelkurmay Başkanı Orgeneral
'e sundu.
- 7 Haziran 1980: CHP Kayseri İl Başkanı öldürüldü.
- 7 Haziran 1980 günü THKP/C-Devrimci Yol militanı , Bekçi Süleyman Tosun'u öldürdü. 'den sonra 7 Ekim 1984'te idam
edildi.
- 8 Haziran 1980 günü , "Siyaseti kan davası
yapmamak lazımdır." dedi.
- 9 Haziran 1980 günü dolar 78 lira oldu.
- 9 Haziran 1980 günü sol görüşlü militan , evinde eşi ve çocuklarıyla
yatmakta olan sağ görüşlü birini dışarı çıkarmak için evin önünde
silah sıktı, beklediği kişiyi dışarı çıktığı an ateş açarak öldürdü.
12 Eylül'den sonra 23 Ocak 1983'te idam edildi.
- 15 Haziran 1980 günü , "Demirel'i falakaya
yatırdık, elimizde sopa bekliyoruz. Bir şartımız bile kabul
edilmezse desteği geri alacağız." dedi.
- 17 Haziran 1980 günü CHP
milletvekili ve CHP'nin İl
Başkanı , CHP üyesi Yavuz
Yükselbaba’nın bakkal dükkânında
tarafından kurşunlanarak öldürüldü. Ertesi gün düzenlenen cenaze
törenine de çapraz ateş açıldı. Çok sayıda kişi yaralandı.
- 24 Haziran 1980 günü Milliyetçi Hareket Partisi Gaziosmanpaşa
İlçe Başkanı
öldürüldü.
- Haziran 1980'de 627 olay oldu, 230 kişi öldü, 466 kişi
yaralandı.
Temmuz
- 1 Temmuz 1980 günü Genelkurmay Başkanı Orgeneral ve diğer komutanlar toplantı yaptı.
Müdahalenin 11 veya 12 Temmuz günü yapılması kararlaştırıldı.
- 3 Temmuz 1980 günü yapılan güven oylamasında Hükûmeti
aldı. Kenan Evren, bu durumun
müdahale planını bozduğunu düşündü.
- 7 Temmuz 1980 günü Kenan Evren, müdahale emirlerinin
uygulanmamasını emretti.
- 8 Temmuz 1980 günü Kenan Evren'in evinde toplanan komutanlar,
müdahale tarihini erteledi.
- 15 Temmuz 1980 günü CHP İstanbul Milletvekili ,
'deki iş yerinde 2 militan tarafından
gerçekleştirilen silahlı saldırıda öldürüldü.
- 19 Temmuz 1980 günü başbakanı ; ,
İstanbul'daki deniz kulübünün önünde
militanları tarafından
. ve millî birlik çağrısında
bulundu.
- 20 Temmuz 1980 günü 'de 23
yaşındaki sol görüşlü Adem Güler, silahlı saldırıda öldürüldü.
- 20 Temmuz 1980 günü , "Sıra Sizde" başlığıyla
siyasetçilere seslendi: "Terör artık vatandaşları ortadan
kaldırmakla yetinmiyor, demokrasiyi de yıkıyor. Sırada bizden çok
sizler varsınız. Belinizde tabancanız, yanınızda koruma polisiniz de
olsa sizi kimse kurtaramayacaktır. O hâlde kaderinize razı olun."
- 21 Temmuz 1980 günü gazeteci , "Savaşın Böylesi..." başlıklı
yazısında, "İşçisiyle, köylüsüyle, öğrencisi, öğretim üyesiyle,
askeri ve sivili ile, okumuşu ve okumamışı ile yurttaşların kanını
bu ölçüde sorumsuzca akıtan bir başka 'çok partili hayat' var mı
yeryüzünde?" diyerek siyasileri eleştirdi.
- 22 Temmuz 1980 günü eski
Genel Başkanı
öldürüldü.
- 24 Temmuz 1980 günü 'da
siyasi parti liderleri buluştu. Olumlu bir sonuç çıkmadı.
- Temmuz 1980'de 797 olay oldu, 341 kişi öldü, 510 kişi yaralandı.
Ağustos
- 1 Ağustos 1980 günü ,
'da eski 'li
yöneticinin evi militanları tarafından
kurşun yağmuruna tutuldu. 12 ve 13 yaşlarında 2 kız çocuğu öldü, 14
yaşındaki abileri yaralandı.
- 1 Ağustos 1980 günü yurt sathında 24 kişi öldürüldü.
- 4 Ağustos 1980 günü yurt sathında 19 kişi öldürüldü.
- 5 Ağustos 1980 günü yurt sathında 13 kişi öldürüldü.
- 6 Ağustos 1980 günü yurt sathında 16 kişi öldürüldü.
- 7 Ağustos 1980 günü yurt sathında 15 kişi öldürüldü.
- 9 Ağustos 1980 günü yurt sathında 17 kişi öldürüldü.
- 11 Ağustos 1980 günü yurt sathında 19 kişi öldürüldü.
- 12-13-14 Ağustos 1980 günlerinde yurt sathında 27
kişi öldürüldü.
- 15 Ağustos 1980 günü yurt sathında 19 kişi öldürüldü.
- 16 Ağustos 1980 günü MHP Adana Kadın Kolları Başkanı Mürüvvet
Kekilli, evinde komünist militanların saldırısına uğradı. Kekilli 12
Eylül'de öldü.
- 17 Ağustos 1980 günü yurt sathında 14 kişi öldürüldü.
- 18 Ağustos 1980 günü yurt sathında 14 kişi öldürüldü.
- 23 Ağustos 1980 günü yurt sathında 10 kişi öldürüldü.
- 26 Ağustos 1980 günü yurt sathında 19 kişi öldürüldü.
- 26 Ağustos 1980 günü Genelkurmay Başkanı Orgeneral ve diğer komutanlar toplantı yaptı.
Müdahalenin 12 Eylül günü yapılması kararlaştırıldı. Son hazırlıklar
yapıldı, müdahale planı gözden geçirildi.
- 28 Ağustos 1980 günü yurt sathında 17 kişi öldürüldü.
- 29 Ağustos 1980 günü yurt sathında 12 kişi öldürüldü.
- 30 Ağustos 1980 günü yurt sathında 17 kişi öldürüldü.
- 30 Ağustos 1980 günü , kutlama törenlerine
katılmadı. Kenan Evren tepki gösterdi.
- Ağustos 1980'de toplam 358 kişi öldü, 368 kişi yaralandı.
- 1980 yılının ilk 8 ayında ölü sayısı 1.900'ü geçti.
Eylül
- 5 Eylül 1980 günü "millî menfaatlere aykırı politika izlediği,
girmeye teşebbüs ettiği, 'na karşı
yanlısı politika takip ettiği"
gerekçesiyle Millî Selamet Partisi tarafından TBMM'ye verilen ve
Cumhuriyet Halk Partisi tarafından desteklenen
önergesinin 231 oyla kabul edilmesi
sonucunda
'in bakanlık görevi
sonlandırıldı.
- 6 Eylül 1980 günü ve partisinin
'da düzenlediği 'nde protesto edildi,
pankartlarla yürüyüş yapıldı,
sloganları atıldı.
- 7 Eylül 1980 günü ,
'da okullarda çektirip İstiklal Marşı söyleten
Asteğmen ,
tarafından işkenceyle öldürüldü.
- 12 Eylül 1980 günü
Orgeneral ve kuvvet
komutanlarından oluşan liderliğinde tarafından
emir komuta zincirine uyularak gerçekleştirildi.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Orijinal kaynak: 12 eylül darbesi'ne giden süreç. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Kategoriler